خروجی اتوبان حقانی به کتابخانه ملی
خروجی اتوبان حقانی به کتابخانه ملی
دهه شصت، وقتی در مجلهها میخواندیم که مثلا همه اطلاعات دایرهالمعارف بریتانیکا روی یک چیپ قابل ذخیرهسازی است یا وقتی نخستین اخبار مربوط به امکان ذخیرهسازی حجم انبوه اطلاعات روی یک سیدی را میشنیدیم، به هیجان میآمدیم.
در همان زمان وقتی در فیلمهای محبوب زمان جنگ سرد میدیدم که عکسها و اطلاعات جاسوسها روی میکروفیلم ذخیره میشود، باز هم شگفتزده میشدیم.
سالها گذشت و با آمدن اینترنت و DVD و هاردهای پرظرفیت و حافظههای فلش همه چیز متحول شده است، ما دیگر حس میکنیم که برای ذخیره کردن حجم انبوه اطلاعات شخصی، هیچ محدودیتی نداریم، ما میتوانیم تقریبا همه موسیقیهای مورد علاقه خود را روی گوشی موبایلمان داشته باشیم، ما میتوانیم روی یک تبلت، صدها کتاب را با خود به این سو و آن سو ببریم.
اما آیا تا حالا به دوام این اطلاعات فکر کردهایم؟
اگر جزو کسانی هستید که آرشیو فیلم دارند، نگاهی به سیدیهایی که بیشتر از ۱۰ -۱۲ سال از عمرشان گذشته است و در آرشیو دارید بیندازید، میبینید که بعضی از آنها به درستی کار نمیکنند. طول عمر مفید آنها به طور متوسط فقط یک دهه است، نه بیشتر!
هارد دیسکها قابل اعتماد نیستند و شما نباید انتظار داشته باشید که مثلا چند دهه بعد هم اطلاعات آنها قابل دسترسی باشند.
از یک بعد، ممکن است قضیه را چندان جدی نگیرید، چرا که مثلا اگر سیدیهای فیلمتان از بین رفته، میتوانید به آسانی از اینترنت با کیفیت بهتری آنها را دانلود کنید یا اصلا نسخه بلو ری آنها را بخرید.
اما چه بر سر عکسهای باارزش شخصی شما خواهد آمد؟ مهمتر از آن ما انسانها برای حفظ میراث فرهنگی خود چه کردهایم؟
بسیار عجیب است که «کاغذ» که به نظر فناوری قدیمیای میآید، نسبت به سیدیها و هاردها، دوام بیشتر دارد. کاغذ اگر با شیوه خوبی تهیه شده باشد و کیفیتاش بد نباشد، در شرایط نسبتا خوب، میتواند پنج قرن دوام بیاورد، اما آیا شما هماکنون در منزل میتوانید قسم بخورید که عکسها و فیلمهای خانوادگیای را که روی یک DVD ذخیره کردهاید، بتوانید چند دهه بعد هم تماشا کنید؟
کتیبههای سنگی، به نظر فناوری بسیار پیش و پا افتادهای بودند، اما دستکم آن موقع سفارشدهندگان این کتیبههای میتوانستند مطمئن باشند که هزاران سال بعد هم، اطلاعات آنها قابل دستیابی هستند.
خلاصه اینکه فناوری ما، توانسته است اطلاعات را بسیار فشرده کند و دسترسی پرتابل به آنها را ممکن کند و امکان اشتراک آنها را فراهم کند، اما گویا چیز فراموششده، کار روی تضمین دوام و فناناپذیری آنها بوده است.
دنیا با انقلاب سوم که به تعبیری از ۲۰ سال پیش با همگانیشدن اینترنت روی داد وارد مرحله جدیدی از تمدن انسانی شده است. بسیاری از مفاهیم، تعاریف اجباری از ابزارها و بسیاری از رویکردها و آرمانها تغییر کرده است. میراث تمدنبشری تا قبل از انقلاب ارتباطات در موزهها، کتابخانهها، معماریها، آرشیوهای موسیقی، فیلم، گالریهای نقاشی و آرشیوهای صوت و تصویر از فرهنگ عامه و نظایر آن قابل جستوجو بود اما در دوران جدید این میراث بشری در درون ظرفی به نام اینترنت با فناوری دیجیتال بهشدت حفظ و عرضه میشود. اگر امروز بهعنوان ایران و تمدن ایرانی وارد فضای اینترنت نشویم وارد گنجینه میراث تمدن بشری نشدهایم. به میزانی که محصولات فرهنگی و تمدنی خود را در فضای اینترنت ثبت و عرضه میکنیم در ساختار آینده تمدن خواهیم داشت. تمدنهایی که با محافظهکاری از اینترنت فاصله میگیرند آهستهآهسته فراموش میشوند. بر این اساس هر یک از تخصصها و حرفهها باید ظرفیتهای این بستر تمدنساز را شناسایی کنند و به بهترین وجه با نوآوری و خلاقیت حضور یابند. اغراق نیست اگر بگویم «ایبوکEBook» یا کتاب الکترونیک به اندازه اختراع خط یا اختراع چاپ در آینده انسان تاثیر دارد. ایبوک مهمترین و پیچیدهترین فناوری حوزه دیجیتال برای حوزه انتشار علوم انسانی کاربردی است. ایبوک یا کتاب الکترونیک رسانهای است که میتواند در کوتاهترین فاصله کمتر از یک دقیقه تمام معارف ژاپن را به دورترین دولتهای آفریقا منتقل کند و در اقتصاد کتاب توسعه ایجاد کند. البته باید بگویم که کتاب الکترونیک هیچگاه جای کتاب کاغذی و حس، طعم، بو و لمس کاغذ را پر نخواهد کرد. اما بخش جدیدی از انسانهای جهان را که با کتاب انس و الفت ندارند با خواندن به بهانه بازی با تلفنهای هوشمند، وبگردی، فناوری مدرن جذابیتهای تلفنها، آیپدها و نوت بوکها آشتی خواهد داد. «فیدیبو» فناوری پیچیدهای است که برای نخستین بار در منطقه ما طراحی و ابداع شده تا امروز نرمافزارها و کتابهای الکترونیک ظرفیت انتقال خط لاتین را که از چپ نوشته میشود، داشته باشند. اما از این پس ایران سرزمین مادری من با ششهزار سال تمدن با سابقه حضور در شکلگیری تمدن جهانی توانسته است نرمافزاری را طراحی کند برای خطهایی که از راست به چپ نوشته میشود مثل عربی، فارسی و اردو. پیچیدگی این نرمافزار به حدی است که از فقدان آن در این منطقه بزرگ جغرافیایی با دو میلیارد جمعیت در هندوستان، پاکستان و دنیای عرب عرضه میشود. امروز شما میتوانید هزاران کتاب خود را فیدیبو کنید و در یک تبلت یا تلفن جا دهید.
در محیط اندروید یا مکینتاش یا اپل یا تبلت یا نوتبوک و دیگر ظرفیتهای جدیدی که به بازار منتقل نشده، اضافه کنید. بازار کتاب یا فیدیبو توسعه مییابد و کپی رایت آن حفظ میشود و با اندکی مسامحه باید بگویم که هر نسخه خریداری شده از فیدیبو در دل خود کدی به صورت مستتر دارد که اگر خریدار آن را کپی کند سامانه فیدیبو آن را میفهمد و کشف میکند و از تکثیر ناجوانمردانه آن در دنیای مجازی جلوگیری میکند. هر چند هیچ شیوهای از جلوگیری سرقت ادبی وجود ندارد همین امروز کتاب کاغذی ما در سلیمانیه و کشورهای اطراف و حتی ریسوگرافهای خانگی تکثیر و فروخته شود اما سازوکاری که فیدیبو طراحی کرده کمک میکند که سارقان کتاب را جستوجو و پیدا کنیم و به دست قانون بسپاریم. قوه قضاییه، وزارت ارشاد و قوه مقننه با تصویب قوانینی مانند مقررات دفاع از حقوق مولفان و مصنفان برای کتاب الکترونیک فیدیبو اقدام کنند تا امنیت خاطر بیشتری برای ناشر و مولف ایجاد شود. بنابراین استفاده از کتاب الکترونیک یک سرنوشت محتوم برای جوامع است و گریزی از آن نیست مثل اینترنت، ماهواره، برق و تلگراف و هر چه بهتر که ما با این کار وارد حوزه این اقتصاد شدهایم و ارمغانی برای جهان عرب، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان آوردهایم. فیدیبو میتواند کتابهای درسی را با عکس، فیلم و تصاویر آزمایشگاهی در اختیار دانشآموزان قرار دهد. فیدیبو یک افتخار ملی برای همه ایرانیان است و متعلق به فرد خاصی نیست.